Αρχαιολογικοί χώροι

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΦΕΡΩΝ
Τηλ. 24210 25285-28563 – 6973383989
Ώρες λειτουργίας : καθημερινά
Η αρχαία πόλη των Φερών, μία από τις σημαντικότερες της Θεσσαλίας, κατοικήθηκε συνεχώς από την τελική νεολιθική (γύρω στο 3000 π.Χ.) ως και την πρώιμη ρωμαϊκή αυτοκρατορική περίοδο (1ος αιώνας μ.Χ.), οπότε πιθανότατα εγκαταλείφθηκε. Ο νεώτερος οικισμός, με το όνομα Βελεστίνο, δημιουργήθηκε κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο (13ος αιώνας.) και κατέχει σημαντική θέση στη νεώτερη ελληνική ιστορία (πατρίδα του Ρήγα Φεραίου). Σήμερα αποτελεί μία ακμάζουσα κωμόπολη, που εν μέρει είναι κτισμένη πάνω σε τμήμα της αρχαίας πόλης, ευτυχώς όχι στο πιο σημαντικό.
Οι πρώτες σημαντικές, αλλά περιορισμένης έκτασης ανασκαφικές έρευνες στην περιοχή Φερών Βελεστίνου, πραγματοποιήθηκαν κατά το πρώτο τέταρτο του 20ου αιώνα στο ναό του “Θαυλίου Διός”, σε συνεργασία της Ελληνικής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας (Α. Αρβανιτόπουλος) με τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή (Y. Bequignon). Από το 1977 και εξής η ΙΓ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Βόλου διενεργεί συνεχώς ανασκαφές, ελάχιστες συστηματικές (οχύρωση ακρόπολης) και κατά κανόνα σωστικές, που όμως αποκαλύπτουν αξιόλογα μνημεία. Πρόσφατα απαλλοτριώθηκαν αρκετά ακίνητα, προκειμένου να συνεχισθούν συστηματικές ανασκαφές και να αναδειχθούν τα υπάρχοντα μνημεία.
Ελάχιστες μέχρι τώρα αναστηλωτικές εργασίες πραγματοποιήθηκαν στο τείχος της ακρόπολης, ενώ καθημερινά συντηρούνται τα ευαίσθητα μνημεία. Από την ΙΓ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων έχει προταθεί η οργάνωση ενός Αρχαιολογικού-Ιστορικού Πάρκου Φερών-Βελεστίνου, που θα περιλάβει όλα τα αρχαία και νεώτερα μνημεία, τα οποία βρίσκονται διάσπαρτα μέσα στον πολεοδομικό ιστό της σύγχρονης κωμόπολης και γύρω από αυτόν. Η πρόταση προβλέπει και αναστηλωτικά έργα σε ορισμένα μνημεία.
Η πρώτη περίοδος ακμής των Φερών ανάγεται ήδη στη μέση εποχή του Χαλκού (1900 – 1600 π.Χ.), για να κορυφωθεί κατά τη μυκηναϊκή εποχή (1600 – 100 π.Χ.), με την οποία συνδέονται ο μυθικός ιδρυτής της Φέρης, ο γιός του Άδμητος με τη γυναίκα του Άλκηστη, πρότυπο συζυγικής αυτοθυσίας που ύμνησε ο Ευριπίδης στην ομώνημη τραγωδία του, αλλά και ο γιος τους Εύμηλος, που έλαβε μέρος στην τρωική εκστρατεία (Ιλίας β, 711 – 715). Από την αποχή αυτή διατηρείται μια συστάδα θαλαμοειδών τάφων, λαξευμένων στο φυσικό βράχο.
Κατά την πρωτογεωμετρική και τη γεωμετρική αποχή (10 ος – 8 ος αι. π.Χ.) η πόλη των Φερών απομένει ο μοναδικός σημαντικός και δυναμικός οικισμός της περιοχής, στον οποίο ανήκουν οι μικροί κτιστοί θολωτοί τάφοι της Χλόης Βελεστίνου, που περιείχαν πλουσιότατα κτερίσματα.
Οι αρχαϊκοί (7 ος – 6 ος π.Χ.) και οι κλασικοί (5 ος – 4 ος π.Χ.) αιώνες υπήρξαν καθοριστικοί για τη μέγιστη ανάπτυξη της πόλης και για την εδραίωσή της ως πρώτης θεσσαλικής δύναμης κατά το ά μισό του 4 ου αι. π.Χ., όταν τη διακυβέρνησή της ανέλαβαν κατά σειρά οι σημαντικοί φεραίοι τύραννοι Λυκόφρων, Ιάσων και Αλέξανδρος. Την εποχή αυτή πιθανότατα κατασκευάστηκε το ισχυρό τείχος πάνω στο λόφο «του Αγίου Αθανασίου» ή «της Παναγίας», ο οποίος μαζί με τη «Μαγούλα Μπακάλη» αποτελούσαν την ακρόπολη των Φερών. Στον 4 ο αι. π.Χ. ανάγεται και η τελευταία οικοδομική φάση του ναού του Θαυλίου Διός ή της Εννοδίας, δωρικού ρυθμού, από τον οποίο σώζεται σήμερα το νοτιοανατολικό τμήμα της κρηπίδας, καθώς και θεμέλια βάθρων αναθηματικών μνημείων.
Η πόλη των Φερών παρέμεινε για αρκετό διάστημα υπό μακεδονική κυριαρχία (΄β μισό 4 ου -3 ος αι. π.Χ.), αλλά ανέκτησε τον ηγετικό της ρόλο στα θεσσαλικά πράγματα μετά τη μάχη στις Κυνός Κεφαλές 9197π.Χ.) και την επανίδρυση του Κοινού των Θεσσαλών, στο οποίο ως πρώτος στρατηγός εξελέγη ο Φεραίος Παυσανίας Εχεκράτους. Κατά την ελληνιστική αποχή γνωρίζει τη μεγαλύτερη της έκταση και η Υπέρεια Κρήνη, το «νάμα θεοφιλέστατον» κατά τον Σοφοκλή (Αποσπ. 825 ν) βρισκόταν στο μέσον της, σύμφωνα με τον Στράβωνα (ΙΧ, 5, 18).
Ο αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται κοντά στην κωμόπολη του Βελεστίνου, 15χλμ. βορειοδυτικά του Βόλου. Ο χώρος της πρώτης εγκατάστασης των κατοίκων, γύρω στο 3000 π.Χ., υπήρξε η λεγόμενη «Μαγούλα Μπακάλη», ενώ η περίοδος ακμής κορυφώνεται κατά τη μυκηναϊκή εποχή (1600 – 1100 π.Χ.). από την εποχή αυτή διατηρείται μια συστάδα θαλαμοειδών ταφών, λαξευμένων στο φυσικό βράχο. Πιθανότατα κατά το α΄ μισό του 4 ου αι. π.Χ. κατασκευάστηκε το ισχυρό τείχος πάνω στο λόφο « του Αγίου Αθανασίου» ή «της Παναγίας», ο οποίος Μαζί με τη «Μαγούλα Μπακάλη» αποτελούσαν την ακρόπολη των Φερών. Στην ίδια περίοδο ανάγεται και η τελευταία οικοδομική φάση του ναού του θαυλίου Διός ή της Εννοδίας, δωρικού ρυθμού, από τον οποίο σώζεται σήμερα το νοτιοανατολικό τμήμα της κρηπίδας, καθώς και θεμέλια βάθρων αναθηματικών μνημείων.
Έχοντας υπ’ όψιν από τα Διεθνή Συνέδριά μας τις ανακοινώσεις για τις αρχαίες Φερές και τα μέχρι τώρα πλούσια αρχαιολογικά ευρήματα έχει προταθεί στον Δήμο του Βελεστίνου να παραχωρήσει μια έκταση δέκα στρεμμάτων στο Υπουργείο Πολιτισμού με σκοπό τη ίδρυση Αρχαιολογικού Μουσείου στο Βελεστίνο, όπου θα εκτεθούν όλα τα ευρήματα που φυλάσσονται στις αποθήκες των Αρχαιολογικών Μουσείων Αθηνών και Βόλου. Η πρότασή μας έφερε αποτέλεσμα και ήδη ο χώρος έχει παραχωρηθεί, ενώ παράλληλα ξεκίνησε και η σχετική διαδικασία για την τελική απόφαση από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Καθημερινά συντηρούνται τα ευαίσθητα μνημεία. Ακόμη από την ΙΓ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων έχει προταθεί η οργάνωση ενός Αρχαιολογικού-Ιστορικού Πάρκου Φερών-Βελεστίνου, που θα περιλάβει όλα τα αρχαία και νεώτερα μνημεία, τα οποία βρίσκονται διάσπαρτα μέσα στον πολεοδομικό ιστό της σύγχρονης κωμόπολης και γύρω από αυτόν. Η πρόταση προβλέπει και αναστηλωτικά έργα σε ορισμένα μνημεία.
Τα σημαντικότερα μνημεία αποτελούν:
Ακρόπολη Φερών – Οχύρωση του 4ου αι. π.Χ. Βρίσκεται στη ΝΔ πλευρά της αρχαίας πόλης και περιλαμβάνει δύο λόφους: τη λεγόμενη “Μαγούλα Μπακάλη”, όπου και η θέση του προϊστορικού οικισμού-πυρήνα της μετέπειτα πόλης, και το λόφο του “Αγίου Αθανασίου” ή “της Παναγίας”, όπου σώζεται η οχύρωση του 4ου αιώνα π.Χ.
Υπέρεια Κρήνη. Πανάρχαια πηγή, “νάμα θεοφιλέστατον” (Σοφοκλής, αποσπ. 825Ν.), βρίσκεται στο κέντρο της αρχαίας πόλης και σχηματίζει μία μικρή λίμνη, που περιβάλλεται από πλατάνια. Μέσα και έξω από το νερό είναι ορατά τα λείψανα της αρχαιότητας.
Ναός του Θαυλιου Διός. Βρίσκεται στο βόρειο άκρο της αρχαίας πόλης. Πρόκειται για έναν από τους ελάχιστους ανασκαμμένους αρχαίους ναούς της Θεσσαλίας. Ήταν περίπτερος, δωρικού ρυθμού, με 6 Χ 12 κίονες και χρονολογείται στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. Σήμερα σώζεται μόνο το ΝΑ τμήμα της κρηπίδας του.
Κτήριο με στοά. Τμήμα κτηρίου ελληνιστικών χρόνων, που εντάσσεται στο ΒΑ, πεδινό τμήμα της αρχαίας πόλης, όπου πιθανόν εκτεινόταν η Αγορά. Το κτήριο έχει κιονοστοιχία δωρικού ρυθμού, οι κατώτεροι σπόνδυλοι των κιόνων της οποίας σώζονται στη θέση τους και έχουν μείνει ημίεργοι.