Από την Καλλιόπη Μακρονάσιου, εκπαιδευτικό, μέλος της δημοτικής επιτροπής ισότητας του Δήμου Ρήγα Φεραίου, μέλος του συλλόγου γυναικών Βελεστίνου “Υπέρεια Κρήνη ” και υπεύθυνη εθελόντρια δράσεων για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την έναρξη της επανάστασης του 21.

Συμβαίνει ορισμένες φορές οι εκπαιδευτικοί, αλλά και οι γονείς να βρεθούν στη δύσκολη ομολογουμένως θέση να στηρίξουν και να διαχειριστούν με όσο το δυνατόν καλύτερο τρόπο το πένθος που βιώνει το παιδί, όταν ένα αγαπημένο του πρόσωπο πεθάνει. Τόσο οι εκπαιδευτικοί όσο και οι γονείς αγωνιούν για το αν ο ένας ή ο άλλος τρόπος συμπεριφοράς τους απέναντι στο παιδί είναι παιδαγωγικά σωστός ή όχι. Γιατί η ευθύνη είναι μεγάλη, όταν κάποιος έχει συνομιλητή του έναν άνθρωπο στην πιο τρυφερή του ηλικία.

Τα νήπια είναι εξοικειωμένα με το θάνατο περισσότερο απ’ ό,τι νομίζουμε. Σαν θέμα υπάρχει στα παραμύθια, στα ομαδικά παιχνίδια, στα παιχνίδια ρόλων κ.λ.π.

Όμως έχουν την εντύπωση πως πρόκειται για αναστρέψιμο γεγονός: Η Χιονάτη, για παράδειγμα, πέθανε όταν έφαγε το φαρμακωμένο μήλο, αλλά επανήλθε στη ζωή όταν τη φίλησε το πριγκιπόπουλο.

Τα νήπια βιώνουν και εκφράζουν το πένθος διαφορετικά απ’ ότι οι ενήλικες. Άλλοτε νοιώθουν θυμό και εμφανίζουν επιθετική συμπεριφορά, άλλοτε παραμένουν σιωπηλά και προτιμούν την απομόνωση και άλλες φορές κλαίνε απαιτώντας την επαναφορά στη ζωή του γονιού τους/αδελφού/ αδελφής/παππού/γιαγιάς που πέθανε. Ορισμένα μάλιστα παλινδρομούν σε προηγούμενα στάδια ανάπτυξης, όπως ενούρηση ή πιπίλισμα.

Επειδή το παιδί δεν μπορεί να αντέξει για μεγάλα χρονικά διαστήματα το άλγος της απώλειας, βιώνει το πένθος κατά διαστήματα. Εκεί που θρηνεί, μετά από λίγο το βλέπουμε να παίζει και να γελάει. Αυτό σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι έχει ξεχάσει το δυσάρεστο γεγονός, αλλά είναι ένας μηχανισμός, προκειμένου να ανακουφιστεί από τον πόνο που του δημιουργεί ο χαμός του αγαπημένου προσώπου.

Δεν υπάρχει σωστός και λάθος τρόπος έκφρασης του πένθους. Σημαντικό είναι να αποδεχτούμε, να σεβαστούμε τα συναισθήματα του παιδιού, να το ενθαρρύνουμε να τα εκφράζει και να το στηρίζουμε. Δεν αποφεύγουμε ούτε εμείς να εκφράσουμε τα δικά μας συναισθήματα και κλαίμε μπροστά του, αν έτσι νοιώθουμε. Έτσι το παιδί δε νοιώθει μόνο του στο πένθος του και αισθάνεται ότι οι άλλοι το καταλαβαίνουν.

Εξίσου σημαντική είναι η στενή συνεργασία οικογένειας και νηπιαγωγείου, προκειμένου να υπάρχει η ίδια στάση απέναντι στο παιδί, για να μην νοιώθει σύγχιση από αλληλοσυγκρουόμενες πληροφορίες. Άμεσα το ενημερώνουμε για το τι πραγματικά συνέβη.

Απαντούμε στις ερωτήσεις του όσο πιο απλά γίνεται και μόνο σε ό,τι μας ρωτάει.

Δίνουμε πάντα τις ίδιες απαντήσεις στις ίδιες ερωτήσεις, όταν αυτές επαναλαμβάνονται.

Όταν δεν γνωρίζουμε μια απάντηση λέμε απλά ” δεν ξέρω, θα μάθω και θα σου πω”.

Η ιερέας Jasmin El- Manhy εξηγεί: ” Όταν μιλώ με τα παιδιά για τον θάνατο ενός γονέα, μιλώ εντελώς καθαρά: Η μαμά πέθανε ή ο μπαμπάς είναι νεκρός. Γιατί τα παιδιά παίρνουν τα πράγματα κατά λέξη”.

Καλό είναι να αποφεύγονται λέξεις όπως ” έφυγε, χάθηκε, κοιμήθηκε, ο μπαμπάς είναι μέσα σου, δηλ. είναι στην καρδιά σου”, γιατί δημιουργούνται ανεκπλήρωτες προσδοκίες που μπερδεύουν το παιδί, καθώς :

” Έφυγε” σημαίνει πως κάποια στιγμή θα γυρίσει.

“Χάθηκε” σημαίνει πως θα βρεθεί.

“Κοιμήθηκε”, πως όπου νά ναι θα ξυπνήσει και πως όλα θα γίνουν όπως πριν.

“Είναι μέσα σου”, δημιουργεί την προσδοκία, ότι θα βγει από την καρδιά και θα φανερωθεί στο παιδί, σαν να είχε κρυφτεί προσωρινά, σαν να ήταν δηλαδή ένα παιχνίδι.

Εδώ θα μου επιτρέψετε να αναφέρω την προσωπική μου εμπειρία ως νηπιαγωγού.

Ένα παιδί πήγε στον τάφο του πατέρα του μαζί με τους συγγενείς του. Κάποιος του ψιθύρισε πως ” ο μπαμπάς τώρα μένει σ’ αυτό εδώ το σπίτι “.

Την άλλη μέρα το παιδί διηγήθηκε στο νηπιαγωγείο: ” Ο μπαμπάς μου ζει σ’ ένα καινούριο σπιτάκι. Πήγα και του μίλησα, αλλά ο μπαμπάς μου δεν μου απαντούσε, γιατί ο Θεούλης δεν τον άφηνε να μου μιλήσει”.

Αιφνιδιάστηκα από τα λεγόμενα του παιδιού, για μια στιγμή επικράτησε σιωπή και μετά προσπάθησα να κατευθύνω τη συζήτηση αλλού, νομίζοντας πως έτσι θα κάνω το παιδί να νοιώσει καλύτερα, να ξεχαστεί. Λάθος.

Συχνά το παιδί νοιώθει άγχος και ανασφάλεια για το αν η ζωή του θα συνεχίσει να είναι όπως πριν. Γι αυτό δείχνουμε την αγάπη μας μ όλους τους τρόπους:

1. Αφιερώνουμε χρόνο για κοινές δραστηριότητες.

2. Το αγκαλιάζουμε για να νοιώθει ασφάλεια.

3. Το χαϊδεύουμε και του λέμε πόσο πολύ το αγαπάμε.

4. Διατηρούμε τους κανόνες συμπεριφοράς που ίσχυαν τόσο στην οικογένεια όσο και στο σχολείο πριν το πένθος.

Η συνεχής υποστήριξη του παιδιού από την οικογένεια, το σχολείο και από τον ειδικό της ψυχικής υγείας- όταν αυτό είναι αναγκαίο- διευκολύνει το παιδί να προσαρμοστεί ευκολότερα και τελικά να ξεπεράσει τον θρήνο που προκαλεί η απώλεια.

Βιβλιογραφία

Pädagogisches Institut München: “Was macht die kleinen Kinder stark”. ( Παιδαγωγικό ινστιτούτο του Μονάχου: “Τι κάνει τα μικρά παιδιά δυνατά “).

www.spiegel.de: “Wie Kinder trauern und den Schmerz verarbeiten” (Πως θρηνούν τα παιδιά και επεξεργάζονται τον πόνο)